Czym jest Ekomuzem?

Etymologia słowa

Oikos i museion, to połączenie tych dwóch greckich słów dało początek terminowi ekomuzeum. Oikos oznacza „dom” i powinniśmy to rozumieć jako „mała ojczyzna” zaś museion odpowiada „zbiorowi rzeczy”. Ekomuzeum jest to więc zbiór obiektów na umownym obszarze, który stanowi naszą małą ojczyznę. Obszar ten to może być wioską lub regionem powiązanym geograficznie (np. dolina rzeczna, pasmo górskie), przyrodniczo (np. park krajobrazowy, rezerwat), historycznie (np. obszar Bitwy pod Legnicą), branżowo (np. wioska rękodzielników, wyrobników) lub kulturowo (np. grupa łemkowska osiadła w wiosce lub regionie). Jednakże bez względu na to, który z wyżej wymienionych zakresów jest tematem wiodącym, zadaniem ludzi tworzących ekomuzeum jest zrównoważone  wykorzystanie zasobów ludzkich, przyrodniczych, kulturowych i historycznych.

Zasady funkcjonowania

Pomimo tego, że ekomuzeum nie jest organizacją to musi być zorganizowane. Grupa ludzi tworzących ekomuzeum musi określić cele istnienia i rozwijania ekomuzeum. Dla ich realizacji uporządkować działania  i  przydzielić je członkom i partnerom. Pomagają w tym plany rozwoju, tworzone przez ekomuzealnianych koordynatorów oraz określone polskie standardy jakie powinno spełniać ekomuzeum.
 Jednam z najważniejszych standardów jest jasno określony cel istnienia ekomuzeum wskazujący na zachowanie, kultywowanie i udostępnianie lokalnego dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Każde z ekomuzeum powinno posiadać swoje własne cele ale nie mogą one zakładać porzucenia tradycji mieszkańców lub wpływać na niszczenie posiadanych zasobów.
Niezwykle ważne jest, aby określone cele zostały wypracowane przez mieszkańców, bowiem cechą prawdziwego ekomuzeum jest oddolność. Utworzenie, plany i ich realizacja stworzone są przez mieszkańców i przez nich realizowane.

Ekomuzeum to ludzie i ich pasje…

Bez ludzi i ich pasji, ekomuzeum będzie tylko zbiorem zasobów. Od zaangażowania mieszkańców zależy czy „żyje”. Inicjatywa musi żyć, aby być ekomuzeum. Polega to na eksponowaniu i udostępnianiu swoich wartościowych zasobów innym ludziom, odwiedzającym obszar objęty działaniem. Zaczyna się od najprostszych rzeczy, na przykład od gawędziarza, który w przebraniu historycznego żołnierza, mnicha bądź innej postaci historycznej opowiada o historii, legendach i działaniach. Taki lokalny przewodnik może oprowadzać po innych formach interpretujących dziedzictwo. Najczęściej realizowane są warsztaty, w których zaproszeni goście biorą aktywny udział. Doskonałym przykładem są warsztaty z ziołami w Ekomuzeum Wrzosowa Kraina, gdzie uczestnicy samodzielnie zrywają zioła, dotykają je, wąchają, smakują, poznają ich właściwości, aby na końcu spożywać je w formie herbatek lub samodzielnie przygotowanych olejów ziołowych. Inne ciekawe warsztaty to tworzenie karmników dla ptaków u Dziadoszan w Wietszycach, czy modelowanie gliny w Dobkowie. Warsztaty i demonstracje w ekomuzeach dolnośląskich można by jeszcze wymieniać, ważne jest jednak to, aby goście w mogli za pomocą wszystkich zmysłów poznawać tematy objęte działaniem ekomuzeum.

 Imprezy tematyczne
   Kolejną bardzo skuteczną formą ekspozycji zasobów są imprezy, koncerty, festiwale, targi, inscenizacje, które ściągają do naszej inicjatywy tysiące odwiedzających. Doskonałym przykładem jest Ekomuzeum Cysterskie w Lubiążu organizujące inscenizację historyczną „Oblężenie Klasztoru”. Pod murami klasztoru, cystersi wspólnie ze średniowiecznymi zbrojnymi z  Chorągwi Śląskiej, demonstrują jak mógł być zdobywany klasztor. Wartością tej imprezy jest staranność w interpretacji życia codziennego w średniowieczu oraz dobra zabawa dla uczestników inscenizacji i odwiedzających.
Podobną imprezę obrazującą żniwa w przedwojennej wsi ukazują mieszkańcy Zaboru Wielkiego (Ekomuzeum ZaBorem) organizując Inscenizację Żniwiarską. Ważne jest, aby każde ekomuzeum posiadało przynajmniej jedno takie sztandarowe wydarzenie.

Żywa edukacja
  Biorąc pod uwagę cel istnienia ekomuzeum, niezwykle istotne wydaje się realizowanie programu edukacyjnego, w ramach którego odwiedzający, często szkoły poznają historię, kulturę i przyrodę. Programy takie uwzględniają wyżej wymienione imprezy, ale udostępniają również ekomuzeum na co dzień poprzez wycieczki, zajęcia w terenie i warsztaty. Elementem wyróżniającym ekomuzeum od izb muzealnych i muzeów to miejsca i elementy powszechnie dostępne dla mieszkańców i odwiedzających. Zbiory powinny być prezentowane w miejscu ich występowania. Mogą to być np. pomniki przyrody, krzyże pokutne, zabytki. Do tego tworzymy jeszcze takie miejsca, gdzie możemy poznać bliżej historię, przyrodę i kulturę. Mogą to być eksponaty drobne zgromadzone w świetlicy wiejskiej, drewniane chaty, w których można poznać życie codzienne w dawnych wiekach, pracownie rzemieślnicze, miejsca przygotowania żywności np. wypieku chleba oraz działające urządzenia lub zabytki techniki np. stare elektrownie, kuźnie, wiatraki, młyny itp. Takich miejsc, które oprócz tego, że istnieją to jeszcze funkcjonują, choćby dla demonstracji, powinno być w ekomuzeum co najmniej pięć.

Informacja o zasobach
    Jeszcze jednym elementem, który powinien znajdować się na terenie ekomuzeum to centrum informacyjno- dokumentacyjne czyli miejsce, w którym jest gromadzona informacja o zasobach i przetwarzana na potrzeby mieszkańców i turystów.

Może to być powszechnie stosowany punkt informacji turystycznej, ale efektywniejsza i mniej kosztowna okaże się siedziba gminy, agroturystyka, pracowania regionalna, w której wydaje się zeszyty, biuletyny itp. Istotne jest to, aby w ekomuzeum był przynajmniej jeden punkt w którym znajdziemy kompleksową informację o zasobach i działalności lub dowiemy się gdzie odnaleźć wiadomości bardziej szczegółowe.
Dopełnieniem tego są oznakowania nakierowujące na atrakcje i tablice informacyjne.

(opracowanie: Rafał Plezia)