Czym jest Ekomuzem?
Etymologia słowa
Oikos i museion, to połączenie tych dwóch greckich słów dało początek terminowi ekomuzeum. Oikos oznacza „dom” i powinniśmy to rozumieć jako „mała ojczyzna” zaś museion odpowiada „zbiorowi rzeczy”. Ekomuzeum jest to więc zbiór obiektów na umownym obszarze, który stanowi naszą małą ojczyznę. Obszar ten to może być wioską lub regionem powiązanym geograficznie (np. dolina rzeczna, pasmo górskie), przyrodniczo (np. park krajobrazowy, rezerwat), historycznie (np. obszar Bitwy pod Legnicą), branżowo (np. wioska rękodzielników, wyrobników) lub kulturowo (np. grupa łemkowska osiadła w wiosce lub regionie). Jednakże bez względu na to, który z wyżej wymienionych zakresów jest tematem wiodącym, zadaniem ludzi tworzących ekomuzeum jest zrównoważone wykorzystanie zasobów ludzkich, przyrodniczych, kulturowych i historycznych.
Zasady funkcjonowania
Pomimo tego,
że ekomuzeum nie jest organizacją to musi być zorganizowane. Grupa ludzi
tworzących ekomuzeum musi określić cele istnienia i rozwijania ekomuzeum. Dla
ich realizacji uporządkować działania i przydzielić je członkom i
partnerom. Pomagają w tym plany rozwoju, tworzone przez ekomuzealnianych
koordynatorów oraz określone polskie standardy jakie powinno spełniać
ekomuzeum.
Jednam z najważniejszych standardów jest jasno określony cel istnienia
ekomuzeum wskazujący na zachowanie, kultywowanie i udostępnianie lokalnego
dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Każde z ekomuzeum powinno posiadać swoje
własne cele ale nie mogą one zakładać porzucenia tradycji mieszkańców lub
wpływać na niszczenie posiadanych zasobów.
Niezwykle ważne jest, aby określone cele zostały wypracowane przez mieszkańców,
bowiem cechą prawdziwego ekomuzeum jest oddolność. Utworzenie, plany i ich
realizacja stworzone są przez mieszkańców i przez nich realizowane.
Ekomuzeum to ludzie i ich pasje…
Bez ludzi i ich pasji, ekomuzeum będzie tylko zbiorem zasobów. Od zaangażowania mieszkańców zależy czy „żyje”. Inicjatywa musi żyć, aby być ekomuzeum. Polega to na eksponowaniu i udostępnianiu swoich wartościowych zasobów innym ludziom, odwiedzającym obszar objęty działaniem. Zaczyna się od najprostszych rzeczy, na przykład od gawędziarza, który w przebraniu historycznego żołnierza, mnicha bądź innej postaci historycznej opowiada o historii, legendach i działaniach. Taki lokalny przewodnik może oprowadzać po innych formach interpretujących dziedzictwo. Najczęściej realizowane są warsztaty, w których zaproszeni goście biorą aktywny udział. Doskonałym przykładem są warsztaty z ziołami w Ekomuzeum Wrzosowa Kraina, gdzie uczestnicy samodzielnie zrywają zioła, dotykają je, wąchają, smakują, poznają ich właściwości, aby na końcu spożywać je w formie herbatek lub samodzielnie przygotowanych olejów ziołowych. Inne ciekawe warsztaty to tworzenie karmników dla ptaków u Dziadoszan w Wietszycach, czy modelowanie gliny w Dobkowie. Warsztaty i demonstracje w ekomuzeach dolnośląskich można by jeszcze wymieniać, ważne jest jednak to, aby goście w mogli za pomocą wszystkich zmysłów poznawać tematy objęte działaniem ekomuzeum.
Imprezy tematyczne
Kolejną bardzo skuteczną formą ekspozycji zasobów są imprezy, koncerty,
festiwale, targi, inscenizacje, które ściągają do naszej inicjatywy tysiące
odwiedzających. Doskonałym przykładem jest Ekomuzeum Cysterskie w Lubiążu
organizujące inscenizację historyczną „Oblężenie Klasztoru”. Pod murami
klasztoru, cystersi wspólnie ze średniowiecznymi zbrojnymi z Chorągwi
Śląskiej, demonstrują jak mógł być zdobywany klasztor. Wartością tej imprezy
jest staranność w interpretacji życia codziennego w średniowieczu oraz dobra
zabawa dla uczestników inscenizacji i odwiedzających.
Podobną imprezę obrazującą żniwa w przedwojennej wsi ukazują mieszkańcy Zaboru
Wielkiego (Ekomuzeum ZaBorem) organizując Inscenizację Żniwiarską. Ważne
jest, aby każde ekomuzeum posiadało przynajmniej jedno takie sztandarowe
wydarzenie.
Żywa edukacja
Biorąc pod uwagę cel istnienia ekomuzeum, niezwykle istotne wydaje się
realizowanie programu edukacyjnego, w ramach którego odwiedzający, często
szkoły poznają historię, kulturę i przyrodę. Programy takie uwzględniają wyżej
wymienione imprezy, ale udostępniają również ekomuzeum na co dzień poprzez
wycieczki, zajęcia w terenie i warsztaty. Elementem wyróżniającym ekomuzeum od
izb muzealnych i muzeów to miejsca i elementy powszechnie dostępne dla
mieszkańców i odwiedzających. Zbiory powinny być prezentowane w miejscu ich
występowania. Mogą to być np. pomniki przyrody, krzyże pokutne, zabytki. Do
tego tworzymy jeszcze takie miejsca, gdzie możemy poznać bliżej historię,
przyrodę i kulturę. Mogą to być eksponaty drobne zgromadzone w świetlicy
wiejskiej, drewniane chaty, w których można poznać życie codzienne w dawnych
wiekach, pracownie rzemieślnicze, miejsca przygotowania żywności np. wypieku
chleba oraz działające urządzenia lub zabytki techniki np. stare elektrownie,
kuźnie, wiatraki, młyny itp. Takich miejsc, które oprócz tego, że istnieją to
jeszcze funkcjonują, choćby dla demonstracji, powinno być w ekomuzeum co
najmniej pięć.
Informacja o zasobach
Jeszcze
jednym elementem, który powinien znajdować się na terenie ekomuzeum to centrum
informacyjno- dokumentacyjne czyli miejsce, w którym jest gromadzona informacja
o zasobach i przetwarzana na potrzeby mieszkańców i turystów.
Może to być
powszechnie stosowany punkt informacji turystycznej, ale efektywniejsza i mniej
kosztowna okaże się siedziba gminy, agroturystyka, pracowania regionalna,
w której wydaje się zeszyty, biuletyny itp. Istotne jest to, aby w ekomuzeum
był przynajmniej jeden punkt w którym znajdziemy kompleksową informację o
zasobach i działalności lub dowiemy się gdzie odnaleźć wiadomości bardziej
szczegółowe.
Dopełnieniem tego są oznakowania nakierowujące na atrakcje i tablice
informacyjne.
(opracowanie: Rafał Plezia)