Natura - interes wszystkich stron

Natura 2000 program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody dla inwestorów samorządów budzi czasami kontrowersje. Sieć ta traktowana jest jako kolejne ograniczenie w rozwoju, ze względu na obowiązek spełnienia szeregu wymogów. Czy tak rzeczywiście jest, czy potencjalny inwestor ma wpływ na rozwiązania przyczyniające się do osiągnięcia kompromisów, pytam Panią Katarzynę Łapińską - Naczelnik Wydziału Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000 w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska we Wrocławiu

 

Zbigniew Posacki: Co to jest sieć Natura 2000? Na czym jej funkcjonowanie polega?

Katarzyna Łapińska: Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej, która ma na celu ochronę określonych siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk, cennych i zagrożonych w skali Europy.

Zasady wyznaczania i funkcjonowania obszarów Natura 2000 określone zostały przez dwie Dyrektywy: Dyrektywę 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (która zastąpiła Dyrektywę 79/409/EWG Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. o ochronie dziko żyjących ptaków) oraz Dyrektywa 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Przepisy unijne stanowiące podstawę do tworzenia obszarów Natura 2000 wprowadzone zostały do polskiego prawa ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

Sieć Natura 2000 tworzą dwa rodzaje obszarów: Obszary Specjalnej Ochrony ptaków (OSO), które wyznacza się w celu ochrony gatunków ptaków i ich siedlisk oraz Specjalne Obszary Ochrony siedlisk (SOO), wyznaczane dla ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt (z wyjątkiem ptaków) oraz ich siedlisk.

Dla każdego proponowanego do włączenia do sieci Natura 2000 sporządza się Standardowy Formularz Danych, który zawiera informacje o obszarze, m.in. określa jego wartość przyrodniczą poprzez wskazanie przedmiotów ochrony obszaru (czyli w celu ochrony jakiego konkretnego siedliska przyrodniczego lub gatunku obszar został utworzony) oraz stanu ich zachowania. Standardowe Formularze Danych są ogólnodostępne na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska www.gdos.gov.pl.

W odróżnieniu od innych obszarowych form ochrony przyrody, takich jak parki krajobrazowe lub rezerwaty przyrody, funkcjonowanie obszarów Natura 2000 nie opiera się na systemie zakazów. W odniesieniu do obszarów Natura 2000 zastosowanie ma przepis, który stanowi, iż zabrania się (z wyjątkiem określonych w ww. ustawie przesłanek) podejmowania działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, tj. pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. W związku z tym każdy plan lub przedsięwzięcie, które takie oddziaływanie mogą spowodować wymagają przeprowadzenia odpowiedniej oceny pod kątem wpływu na obszar Natura 2000 z punktu widzenia celów jego ochrony.

Zatem każde zamierzenie, plan lub przedsięwzięcie (również realizowane poza granicami obszaru), które potencjalnie może negatywnie oddziaływać na przedmioty ochrony danego obszaru Natura 2000, wymaga przeprowadzenia indywidualnej oceny. Ocena taka ma na celu wykazanie, czy i w jakim stopniu zaplanowane działanie będzie wpływać na obszar Natura 2000 oraz czy istnieje możliwość zastosowania działań mających na celu ograniczenie ewentualnego negatywnego wpływu.

Jednocześnie w obszarach Natura 2000 w żaden sposób nie są ograniczane plany, przedsięwzięcia lub działania, które nie wpływają negatywnie na przedmioty ochrony obszaru.

Z.P.: Obecnie rozpoczęto pracę nad planami zadań ochronnych (PZO) dla obszarów Natura 2000 Łęgi Odrzańskie (SOO i OSO). Jak przebiega proces opracowania projektu planu PZO? Czy każdy może włączyć się do tworzenia PZO i jeśli tak to w jakim momencie? Kiedy będą mogli w tym uczestniczyć właściciele, kiedy organizacje pozarządowe, a kiedy gminy?

K.Ł.: Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 sporządza sprawujący nadzór nad obszarem, czyli – w świetle obowiązujących przepisów – regionalny dyrektor ochrony środowiska. Organ ten podaje do publicznej wiadomości informację o przystąpieniu do opracowania PZO, wskazując jednocześnie wykonawcę opracowującego projekt planu, termin realizacji, możliwości, sposób i miejsce składania uwag i wniosków, możliwości zapoznania się z dokumentacją w sprawie. Każda osoba, instytucja, organizacja pozarządowa może uczestniczyć w tworzeniu PZO na każdym etapie jego opracowania, od momentu ukazania się powyższej informacji.

Dodatkowo w czasie opracowywania PZO organizowane są spotkania warsztatowe, na które indywidualnie zapraszane są strony zainteresowane (głównie organami samorządu terytorialnego oraz instytucjami i osobami będącymi właścicielami lub zarządcami terenów położonych w granicach danego obszaru Natura 2000) w celu współpracy nad wypracowaniem wspólnych zapisów dotyczących zachowania właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony w obszarze z uwzględnieniem uzasadnionych i możliwych do uwzględnienia potrzeb tych stron. Należy przy tym podkreślić, iż każdy kto jest zainteresowany udziałem w pracach nad sporządzeniem PZO, nie tylko właściciele lub zarządcy terenów, może uczestniczyć w tych spotkaniach. Harmonogram spotkań w ramach prac nad tworzeniem planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 w województwie dolnośląskim dostępny jest na stronie internetowej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska we Wrocławiu www.wrocław.rdos.gov.pl.

Ponadto po opracowaniu projektu PZO zostanie podana do publicznej wiadomości informacja na temat możliwości zapoznania się z tym dokumentem oraz możliwości złożenia uwag i wniosków, w terminie 21 dni od daty ukazania się obwieszczenia.

Z.P.: Z praktycznego punktu widzenia po co i komu potrzebny jest PZO?

K.Ł.: Sporządzany na okres 10 lat plan zadań ochronnych zawiera szereg szczegółowych informacji na temat danego obszaru Natura 2000. W odróżnieniu do Standardowego Formularza Danych, oprócz listy przedmiotów ochrony obszaru, PZO zawiera także dane na temat celów i rodzajów działań ochronnych, których wdrożenie ma w celu utrzymanie we właściwym stanie ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których ochrony dany obszar wyznaczono. Dokument ten wskazuje również m.in. osoby lub instytucje odpowiedzialne za wykonanie tych działań. Ważną częścią PZO są wskazania do zmian w dokumentach planistycznych, jeżeli ich ustalenia mogą negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000. Wszystkie z ww. informacji przedstawione są zarówno w formie opisowej, jak i graficznej. Może się również zdarzyć, że na etapie tworzenia planu zadań ochronnych nie będzie możliwe uzyskanie pełnej informacji na temat występujących w obszarze przedmiotów jego ochrony i ich lokalizacji i w takim przypadku PZO wskazuje w jakim stopniu konieczne jest uzupełnienie stanu wiedzy i przeprowadzenie dodatkowych inwentaryzacji terenowych.

W związku z powyższym sporządzenie planu zadań ochronnych pozwala m.in. na uporządkowanie i poszerzenie wiedzy o obszarze, jak również rozpowszechnienie tej wiedzy wśród osób i instytucji związanych z obszarem. W mojej ocenie PZO potrzebny jest zarówno regionalnej dyrekcji ochrony środowiska w celu właściwego sprawowania nadzoru nad obszarami Natura 2000, organom samorządu terytorialnego, aby mogły planować zagospodarowanie terenu z uwzględnieniem wymogów ochrony przyrody w oparciu o dane i fakty, jaki i mieszkańcom, którzy posiadać będą wiedzę na temat obszaru Natura 2000 w którym żyją.

Z.P.: Jakie korzyści i ograniczenia mogą wynikać z wdrożenia planu ochronnego dla Łęgów Odrzańskich?

K.Ł.: Korzyści to niewątpliwie wiedza na temat obszaru i przedmiotów jego ochrony wraz z ich lokalizacją. Dzięki temu ewentualni inwestorzy mogą sprawdzić, które tereny potencjalnie mogą zostać wykorzystane pod inwestycje, a które – z uwagi na walory przyrodnicze – powinny pozostać w dotychczasowym sposobie użytkowania. Natomiast z uwagi na fakt, iż PZO zawiera wskazania dotyczące sposobu użytkowania terenu, na którym występują siedliska i gatunki, dla których ochrony wyznaczono obszar, ograniczenie może dotyczyć planowanych zmian przeznaczenia użytkowania gruntu (np. zalesienie lub wprowadzenie zabudowy na terenie łąki będącej siedliskiem przyrodniczym). Dlatego tak ważne jest, aby wszystkie osoby i instytucje, których dotyczyć mogą zapisy PZO uczestniczyły w pracach związanych z jego sporządzaniem, co pozwala na wczesne zidentyfikowanie potencjalnych konfliktów oraz próbę wypracowania kompromisu.

Należy przy tym podkreślić, iż fakt, że dla danego obszaru sporządzono PZO nie zwalnia z innych procedur dotyczących obszarów Natura 2000 – PZO nie zastępuje, w odniesieniu do żadnego planu lub przedsięwzięcia, m.in. wspomnianej wyżej procedury oceny oddziaływania.

Z.P.: Jaką rolę w ochronie i zarządzaniu obszarami Łęgi Odrzańskie pełni RDOŚ a jaką samorządy, przedsiębiorcy i mieszkańcy?

K.Ł.: Każdy z wyżej wymienionych pełni określoną rolę przede wszystkim w ochronie obszarów Natura 2000.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska – zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody – jest organem sprawującym nadzór nad obszarami Natura 2000. Odpowiada m.in. za opracowywanie planów zadań ochronnych dla tych obszarów, jak również bierze udział w odpowiednich ocenach planów, programów i przedsięwzięć pod kątem wpływu ich ustaleń na obszar Natura 2000.

Organy samorządu terytorialnego pełnią bardzo ważną rolę w ochronie obszarów Natura poprzez uwzględnienie w opracowywanych przez siebie dokumentach planistycznych, wymogów wynikających z przepisów dotyczących tych obszarów. Ponadto w przypadku planowania konkretnych inwestycji przez indywidualnych inwestorów mogą już na wstępnym etapie wskazywać potencjalne konflikty pomiędzy danym przedsięwzięciem a środowiskiem przyrodniczym.

Przedsiębiorcy przyczyniają się do ochrony obszarów Natura 2000 w trakcie procedury oceny oddziaływania danego przedsięwzięcia na środowisko i obszary Natura 2000. Kluczowym elementem tej oceny jest opracowywany na zlecenie przedsiębiorców raport o oddziaływaniu na środowisko. Rzetelnie opracowany raport, oparty na wiarygodnych danych przyrodniczych zweryfikowanych w terenie, adekwatny do skali, charakteru i lokalizacji inwestycji oraz zawierający właściwie zaproponowane działania ograniczające potencjalny negatywny wpływ inwestycji na obszar Natura 2000, może pozwolić na realizację inwestycji bez szkody dla obszaru Natura 2000.

Mieszkańcy natomiast mogą chronić Łęgi Odrzańskie poprzez aktywny udział w procedurach związanych z planowanym zagospodarowaniem terenu. Dodatkowo mogą przyczyniać się do promocji tych terenów oraz wykorzystać ich naturalny charakter do rozwoju usług związanych z turystyką i rekreacją, oczywiście przy uwzględnieniu wymogów ochrony przyrody.

Z.P.: Na jakim etapie jest aktualnie PZO dla Łęgów Odrzańskich? Kiedy odbędą się warsztaty?

K.Ł.: Wykonawcą PZO dla obszarów Natura 2000 Łegi Odrzańskie PLB020008 i Łęgi w Dolinie Odry PLH020018 jest firma URS Polska Sp. z o.o. Oddział we Wrocławiu. Do 30.11.2012 r. wykonawca przedłoży w RDOŚ I etap PZO, który obejmował m.in. prace terenowe. Zakończenie planowane jest na 30.08.2013 r.

Termin spotkań nie został jeszcze ustalony, jednakże informacja ta pojawi się na naszej stronie internetowej- http://wroclaw.rdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2069&Itemid=81