W zgodzie z Naturą

Na terenie kraju obecnie są wyznaczonych jest prawie tysiąc obszarów specjalnej ochrony ptaków i obszarów ochrony siedlisk. Większość obszarów naturowych powstała na terenach leśnych. Stanowią one 40 proc. gruntów w zarządzie Lasów Państwowych i zajmują ponad 2,8 mln ha. Oznacza to dla to leśników odpowiedzialność za stan siedlisk i populacji gatunków chronionych w ramach sieci. Jak Nadleśnictwa radzą sobie z tym obowiązkiem i czy Natura 2000 jest dla leśników utrudnieniem pytam Grzegorza Pietruńkę – Dyrektora Regionalnego Lasów Państwowych we Wrocławiu

Zbigniew Posacki: Jak przebiega wdrażanie sieci obszarów Natura 2000 i jakie są tego konsekwencje dla Lasów Państwowych?

Grzegorz Pietruńko: Do chwili obecnej na terenie zarządzanych przez nas lasów powołanych zostało 79 obszarów siedliskowych i 11 obszarów ptasich. Łączna powierzchnia obszarów objętych ochroną w ramach sieci Natura 2000 to powierzchnia 393,88 tys. ha. Te dwa rodzaje obszarów miejscami nakładają się na siebie. W wyniku tego powierzchnia zredukowana obejmuje nie jakby wynikało z prostych wyliczeń matematycznych 72% lecz 53% powierzchni lasów RDLP we Wrocławiu.

W związku z wdrożeniem sieci obszarów Natura 2000 musieliśmy przeprowadzić ocenę wpływu Planów Urządzania Lasu na obszary Natura 2000. Nasze plany były na bieżąco poddawane konsultacjom społecznym i uzgadniane, wcześniej z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, a obecnie z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska. Konsekwencje przeprowadzonej oceny nie są znaczące. Większemu nadzorowi niż dotychczas podlegają prace związane z inwestycjami drogowymi, realizacją programów małej retencji czy zadań związanych z realizacją „Programu dla Odra – 2006”.

Z.P.: Czy ma to wpływ dla rozmiaru pozyskania drewna, a w konsekwencji zaopatrzenia przemysłu drzewnego w surowiec drzewny?

G.P.: Od szeregu lat w nowoczesnym leśnictwie obowiązuje zasada pozyskiwania drewna z lasu, a nie jego eksploatacji. Oznacza to, że ilość drewna wycinanego w lesie jest niższa od jego rocznego przyrostu. Takie podejście gwarantuje wywiązywanie się Lasów Państwowych z podstawowego obowiązku wynikającego z ustawy o lasach, który mówi o obowiązku zapewnienia lasom trwałości.

Dla poprawy stabilności drzewostanów świerkowych w ostatnich latach zintensyfikowaliśmy tempo ich przebudowy, co w niektórych nadleśnictwach skutkowało zwiększonym pozyskaniem. Od lat wielkość rocznego pozyskania drewna oscyluje w ilości 2,7 mln m3. Oznacza to więc, że powołanie obszarów Natura 2000 nie miało dotychczas większego wpływu na ilość dostarczanego drewna na rynek.

Z.P.: Czy Natura 2000 jest istotnym zagrożeniem dla leśnictwa, a może poprzez ochronę przyrody wspomaga zrównoważone użytkowanie lasów?

G.P.: Obszarów Natura 2000 nie postrzegamy obecnie jako istotnego zagrożenia dla leśnictwa, chociaż obciążenia administracyjne z tego powodu znacznie wzrosły. Leśników natomiast niepokoją dwie kwestie, których synergia może oprowadzić do znacznych komplikacji. Mianowicie ustawa o ochronie przyrody zakazuje pogarszania stanu siedlisk przyrodniczych. Do tego przepisu ściśle nawiązują oceny parametrów siedliska przyrodniczego. Oceny są tak skonstruowane, że za siedliska leśne w złym stanie zachowania uznaje się te, które były użytkowane gospodarczo lub są młode.

W konsekwencji może to prowadzić do tego, że będziemy zmuszeni do odstąpienia od wykonywania cięć. Podczas dyskusji zwracamy uwagę zawsze na to, że takie oceny powinny być odnoszone do kompleksu siedlisk, a nie do punktu. Przy kompleksowym ujęciu problemu możemy zaobserwować przemiany pokoleniowe lasu, a więc miejsca, gdzie las się starzeje i miejsca, gdzie jest on w fazie młodnika. O tym , że gospodarcze wykorzystanie lasów jest umiarkowane i zgodne z zasadą trwałości lasu świadczy fakt, że mimo wzrostu lesistości Polski po II Wojnie Światowej z 21 % do 29% i równoczesnego systematycznego pozyskiwania drewna w ramach realizacji zaplanowanych cięć - średni wiek drzewostanów w tym okresie wzrósł z niespełna 50 do 57 lat.

Z.P.: W jaki sposób zmienia się użytkowanie w Łęgach Odrzańskich?

G.P.: Drzewostany łęgowe na Dolnym Śląsku już od minionej dekady cierpią w wyniku zmiany poziomu zwierciadła wód gruntowych, letnich powodzi i żerowania opiętków. Czynniki te powodują, że w drzewostanach tych użytkowanie opiera się głównie na tzw. cięciach sanitarnych czyli wycinaniu drzew które chorują. Wycinając je w fazie obumierania tak naprawdę zabezpieczamy drewno przed dalszą deprecjacją.

Obszar Natura 2000 Łęgi Odrzańskie to obszar pradoliny Odry o pow. 20,2 tys. ha ciągnący się od Zaboru Wielkiego na wschodzie do Głogowa. Zarządzane przez nas w tym obszarze drzewostany to głównie lasy dębowe, z dużym udziałem jesiona, olszy i graba. Z siedliskami chronionymi w tym obszarze związane są bezkręgowce – owady które wymagają specyficznych biocenoz: pachnica dębowa, kozioróg dębosz, przeplatka maturna, barczatka katax, modraszek telejus. Występowanie tych owadów w lesie, na śródleśnych łąkach i na obrzeżach drzewostanów zmusza nas jedynie do pewnych modyfikacji gospodarki, a nie do zaniechania użytkowania lasu.

Z.P.: Większość obszarów „naturowych” powstała na terenach leśnych. Oznacza to dla to leśników odpowiedzialność za stan siedlisk przyrodniczych i populacji chronionych gatunków w ramach sieci. Czy Lasy Państwowe poradziły sobie z tym dodatkowym obowiązkiem po wejściu Polski do Unii Europejskiej?

G.P.: Poza szeroko już omawianą formą ochrony przyrody o nazwie obszary Natura 2000, na terenie RDLP znajduje się łącznie: 63 rezerwaty o powierzchni 4 566 ha (z czego na powierzchniach leśnych 3 906 ha), 13 Parków Krajobrazowych, 108 użytków ekologicznych, 141 stref ochrony gatunkowej o powierzchni ochrony ścisłej 1 805 ha i dodatkowo okresowej 10 353 ha, 366 szt. pomników przyrody oraz 2 Leśne Kompleksy Promocyjne. Ponadto lasy zarządzane przez RDLP we Wrocławiu poddają się certyfikacji prowadzonej gospodarki leśnej na zasadach ekologicznych w systemie FSC i PFC. Od wielu lat leśnicy wiedzą i zdają sobie sprawę że gospodarzą zasobami żywej przyrody, czują się za jej ochronę odpowiedzialni i ją chronią.

Z.P.: Zapewne Lasy Państwowe muszą dopłacać do tych nadleśnictw, na których dominują obszary chronione, aby zagwarantować trwałość wyznaczonych form ochrony przyrody. Czy równocześnie z obostrzeniami Lasy Państwowe mają rekompensatę za obszary Natury 2000?

G.P.: Częściowo wcześniej na to pytanie padły odpowiedzi. Odnosiły się one do odpowiedzialności leśników za dostarczenie na rynek drewna przy jednoczesnej ochronie zasobów przyrodniczych. Nierzadko są to karkołomne zadania opierające się na tzw. ochronie czynnej – czyli opisywaniu procesu gospodarczego jako procesu ochrony siedliska lub gatunku. Wspomniano, że jest to związane ze zmianą technologii, ale i wiąże się to z mniejszą intensywnością użytkowania, a wreszcie stricte z czynnościami ochronnymi. Wszystkie te elementy wpływają na wzrost kosztów. Obecnie Nadleśnictwa nie otrzymują żadnych dodatkowych dopłat za podwyższone koszty prowadzenia gospodarki lub utracone korzyści z powodu swojego położenia na obszarach sieci Natura 2000. Niemniej jednak Nadleśnictwa w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej zaczęły korzystać z dopłat do rolnictwa, m.in. z dopłat do gruntów rolnych, dotacji na budowę dróg przeciwpożarowych lub dotacji niezbędnych przy likwidacji klęsk. Ponadto realizowane są różnego rodzaju projekty związane z ochroną przyrody.

Z.P.: Panuje opinia, że jeżeli działka jest na obszarze Natury 2000, to kompletnie teren ten jest wyłączony z wszelkich działań. Czy to prawda? Czy Nadleśnictwo nie może w ogóle prowadzić tam gospodarki leśnej?

G.P.: Poprzednio dużo mówiłem o zasadach prowadzenia gospodarki i to one się zmieniają. Gdyby nadleśnictwa nie mogły prowadzić gospodarki leśnej na pewno bardzo szybko społeczeństwo by się o tym dowiedziało i to nie od społeczności leśników, lecz z mediów, które informowałyby o klęskach ekologicznych wywołanych czynnikami biotycznymi tzn. gradacjami owadów, masowym usychaniem drzew powodowanym przez grzyby czy wielkimi pożarami, gdyż i zabezpieczeniem pożarowym lasów leśnicy się zajmują.

Z.P.: Dziękuję za rozmowę.